Od 9 lipca 2018 roku obowiązują krótsze terminy przedawnienia roszczeń. Tego dnia weszła w życie ustawa zakładająca między innymi zmianę podstawowych terminów przedawnienia roszczeń, wskazanych w art. 118 kodeksu cywilnego. Jak stosować przepisy dotyczące zmiany terminów przedawnienia w odniesieniu do roszczeń powstałych przed i po wejściu w życie ustawy zmieniającej?
Do 8 lipca 2018 roku zasadniczy termin przedawnienia roszczeń wynosił 10 lat, zaś jeśli chodzi o roszczenia o świadczenia okresowe (np. obowiązek uiszczania miesięcznych opłat abonamentowych, odsetki, renta, czynsz, alimenty) oraz roszczenia związane z prowadzoną działalnością gospodarczą – 3 lata.
Zgodnie z ustawą nowelizującą, 10-letni, zasadniczy okres przedawnienia uległ skróceniu do lat 6. Po upływie tego okresu sądowe dochodzenie wierzytelności może okazać się niemożliwe.
Przykład: 10-letni termin przedawnienia z tytułu umowy sprzedaży (np. umowa sprzedaży samochodu zawarta pomiędzy osobami fizycznymi, które nie prowadzą działalności gospodarczej) rozpoczął bieg w dniu 31.12.2010 roku. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami roszczenie przedawniłoby się po 10 latach, tj. z dniem 31.12.2020 roku.
Roszczenia pomiędzy przedsiębiorcami - B2B
Jeśli chodzi o roszczenia okresowe i związane z działalnością gospodarczą – termin nie uległ zmianie, nadal wynosi 3 lata.
Przykład: Świadczenia okresowe są to świadczenia, które dłużnik jest zobowiązany spełniać periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu (np. odsetki, czynsz najmu, czynsz dzierżawny, renta, opłaty abonamentowe). Natomiast o zakwalifikowaniu roszczeń jako związanych z działalnością gospodarczą decyduje to, czy przysługują one przedsiębiorcy oraz czy wynikają z prowadzonej przez niego działalności (np. 1 września 2017 roku spółka X zajmująca się udzielaniem pożyczek zawarła ze spółką Y – zajmującą się handlem sprzętem turystycznym, w tym rowerami, umowę pożyczki, zgodnie z którą spółka X przekazała spółce Y kwotę 120 tys. zł na zakup rowerów. Pożyczka miała zostać zwrócona 30 grudnia 2017 roku. W podanym przykładzie roszczenie o zwrot pożyczki jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, dlatego termin jego przedawnienia będzie wynosił 3 lata.
Przepisy szczególne, przewidujące odmienne terminy przedawnienia, nie uległy zmianie, np.:
- roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (termin przedawnienia: 6 miesięcy),
- roszczenia właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz (termin przedawnienia: 1 rok),
- roszczenia z umowy przedwstępnej (termin przedawnienia: 1 rok),
- roszczenia wynajmującego o naprawienie szkody z tytułu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy (termin przedawnienia: 1 rok),
- roszczenia z umowy przewozu (termin przedawnienia: 1 rok),
- roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w ramach przedsiębiorstwa (termin przedawnienia: 2 lata),
- roszczenia wynikające z umowy o dzieło (termin przedawnienia: 2 lata).
Zmiana końcowej daty terminu przedawnienia roszczeń
Kolejną ważną zmianą jest zasada, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata (przykłady takich krótszych terminów przedawnienia zostały wskazane powyżej). Reguła ta dotyczy zatem zarówno: a) roszczeń z 6-letnim terminem przedawnienia, b) roszczeń z 3-letnim terminem przedawnienia (o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą), c) roszczeń, których termin przedawnienia regulowany jest przez przepisy szczególne, o ile wynosi on co najmniej 2 lata.
Zmiana końcowej daty terminu przedawnienia w praktyce nieco wydłuży czas na skuteczne dochodzenie należności przed sądem.
Przykład: 3-letni termin przedawnienia roszczenia przysługującego przedsiębiorcy rozpoczął bieg w dniu 10.07.2018 roku. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, roszczenie przedawniłoby się po 3 latach, czyli 10.07.2021 roku. Ponieważ zgodnie z ustawą nowelizującą, koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego – roszczenie przedawni się 31.12.2021 roku.
Przedawnienie uwzględniane przez sąd z urzędu
Kolejną ważną zmianą jest fakt, że dotychczas, aby dłużnik mógł skorzystać z instytucji przedawnienia, musiał podnieść stosowny zarzut. Sąd nie uwzględniał przedawnienia z urzędu. Od 9 lipca 2018 roku: Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (art. 1 pkt 1 ustawy nowelizującej). Oznacza to, że co do zasady upływ terminu przedawnienia przysługującego przedsiębiorcy (np. sprzedawcy) przeciwko konsumentowi, skutecznie niweczy możliwość dochodzenia roszczenia przed sądem – sąd uwzględnia upływ terminu przedawnienia z urzędu, zaś konsument nie musi podejmować w tym celu aktywności.
W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów obu stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności – sąd bierze pod uwagę m.in. długość terminu przedawnienia oraz długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia. Obecnie trudno jednak przewidzieć, w jakich konkretnie sytuacjach sąd zaniecha uwzględniania z urzędu upływu terminu przedawnienia przysługującego przeciwko konsumentowi, dlatego rekomendujemy szczególnie staranne kontrolowanie wierzytelności oraz terminów ich przedawnienia.
Przykład: Sprzedawcy przysługuje roszczenie względem konsumenta. Roszczenie przedawni się 31.12.2025 roku. Sprzedawca wytoczył powództwo 28.02.2026 roku (po upływie terminu przedawnienia). Na gruncie przepisów obowiązujących do 8 lipca 2018 roku, konsument musiał podnieść zarzut przedawnienia, aby uniemożliwić dochodzenie należności przez sprzedawcę. Aktualnie, nawet gdy konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia przed sądem – sąd co do zasady uwzględni upływ terminu przedawnienia z urzędu. Będzie to skutkowało oddaleniem powództwa sprzedawcy i brakiem obowiązku spełnienia roszczenia przez konsumenta.
Do jakich roszczeń ma zastosowanie ustawa nowelizująca
Przepisy ustawy nowelizującej należy stosować do roszczeń powstałych w dniu 9 lipca 2018 roku i później. A co z roszczeniami, które powstały przed tym terminem i jeszcze nie uległy przedawnieniu? Kwestię tę regulują przepisy intertemporalne (przejściowe), zamieszczone w końcowej części ustawy nowelizującej.
Zgodnie z generalną zasadą, do roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 roku i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej przepisy o przedawnieniu określone w tej ustawie. Innymi słowy, do roszczeń powstałych przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, które w dniu jej wejścia w życie nie były przedawnione (według dotychczasowych przepisów), stosuje się przepisy nowe.
Od tej zasady ustawodawca wprowadził jednak dwa wyjątki, które różnicują sytuację przedsiębiorców i konsumentów (z korzyścią dla konsumentów):
1. Jeżeli po wejściu w życie ustawy nowelizującej, termin przedawnienia jest krótszy, niż według przepisów dotychczasowych (co ma miejsce w odniesieniu do podstawowego terminu przedawnienia roszczeń, który uległ skróceniu z 10 do 6 lat), bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (czyli 9 lipca 2018).
Jeżeli jednak przedawnienie, rozpoczęte przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Przykład: 10-letni termin przedawnienia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia rozpoczął bieg 31.12.2013 roku. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, roszczenie przedawniłoby się po 10 latach, tj. 31.12.2023 roku. Ponieważ zgodnie z ustawą nowelizującą termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych (6 lat zamiast 10 lat), to ten 6-letni bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej (czyli 9 lipca 2018). W związku z powyższym roszczenie to przedawniłoby się 31 grudnia 2024 roku. Ponieważ jednak przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia (10 lat), przedawnienie nastąpiłoby wcześniej (31.12.2023) to właśnie z tą wcześniejszą datą nastąpi przedawnienie roszczenia. W takim przypadku przedawnienie następuje zgodnie z dotychczasowymi przepisami.
2. Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się dotychczasowe przepisy o zasadniczych terminach przedawnienia roszczeń (tj. 10 lat i 3 lata). Innymi słowy, roszczenia przysługujące konsumentom powstałe przed 9 lipca 2018 roku nie będą przedawniały się z upływem terminu 6-letniego lecz zgodnie z przepisami dotychczasowymi – dopiero z upływem 10 lat. Jak argumentuje ustawodawca w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, wprowadzenie takiego wyjątku wiąże się z potrzebą zapewnienia szczególnej ochrony konsumentów.
Podsumowując
Przedsiębiorcy i konsumenci podczas dochodzenia przysługujących im wierzytelności powinni mieć na względzie nie tylko treść nowych regulacji prawnych lecz również reguły dotyczące stosowania dotychczasowych i nowych przepisów, w zależności od daty powstania roszczenia, jak również charakteru prawnego podmiotu, któremu ono przysługuje.